Historia tuby wagnerowskiej

Historia tuby wagnerowskiej jest nierozerwalnie związana z Richardem Wagnerem i Adolphem Saxem. Do koncepcji dramatu muzycznego Wagner dołączył myśl o nowym brzmieniu orkiestry. Chciał wzmocnić i urozmaicić barwę instrumentów dętych blaszanych. Wszystko zaczęło się mniej więcej w 1853 roku, kiedy pracował nad operą Złoto Renu.

W partyturze wprowadził kwartet, który nazwał tubami. Początkowo motyw Valhalli w tej operze grały puzony, jednak w późniejszym czasie przyporządkował go właśnie tubom wagnerowskim. Prawdopodobnie chciał uzyskać brzmienie rogu nordyckiego z epoki brązu¹. Zależało mu na brzmieniu i barwie pomiędzy waltornią a puzonem. Sam pomysł powstania nowego instrumentu budził wiele kontrowersji i nie spotkał praktycznie żadnego uznania w całych Niemczech. Wagnerowi bardzo zależało na zbudowaniu nowego instrumentu i używał wszystkich możliwych sposobów, aby doprowadzić do jego powstania. Inspiracją były dla niego orkiestry wojskowe, w których grano na odpowiednikach waltorni - bugle hornach, saxhornach, eufonium oraz innych odmianach instrumentów dętych blaszanych. Nie ma żadnej potwierdzonej wersji, który z tych instrumentów zainspirował Wagnera najbardziej. Manufaktury produkowały według własnych pomysłów i obliczeń, więc praktycznie każdy instrument mógł wyglądać inaczej. Dlatego nie można jasno określić, któremu „zawdzięczamy” powstanie tuby wagnerowskiej. Pierwszymi instrumentami, które przypominają wyglądem tubę wagnerowską były ofiklejda i bombardon. Są to instrumenty z początku XIX wieku.

ofiklejda	bombardon	sakshorn altowy	sakshorn tenorowy
	bugle horn	sakshorn barytonowy	eufonium

W 1853 roku kompozytor zlecił zbudowanie instrumentu według własnego pomysłu Antoine'owi Josephowi Saxowi. Był to belgijski budowniczy instrumentów znany z przede wszystkim z faktu, iż wynalazł i opatentował saksofon. Usystematyzował także i ujednolicił wszystkie instrumenty dęte blaszane budowane przez różnych konstruktorów pod ogólną nazwą saxhorny². Niestety Wagner nie był zadowolony z projektu konstrukcji. Uważał, że instrument zbudowany przez Saxa był za mały. Franz Strauss, ojciec Ryszarda, wybitny waltornista tamtej epoki, pomagał przy oględzinach tego instrumentu³. Król Ludwig II, który był patronem Wagnera zażyczył sobie, aby wystawienie Złota Renu zbiegło się z jego urodzinami w sierpniu 1869 roku. Kompozytor nie był gotowy do wykonania dzieła w tym terminie. Przede wszystkim zależało mu na dokończeniu budowy własnego instrumentu. Nawiązał kontakt z manufakturą C.W. Moritz w Berlinie. W 1870 roku Wagner dopisał 11 stron do partytury Złota Renu z nowymi partiami tub wagnerowskich. Cała partytura z poprawkami została wydana dopiero w 1873 roku. Pierwszy raz został wprowadzony podział na dwie tuby tenorowe in B oraz dwie basowe in F. Podobny zabieg zastosował kompozytor w partyturze Walkirii. Partie tenorowej tuby były zapisane in E a basowej in B, ze względu na łatwość odczytania nut. Było to pierwsze zastosowanie transpozycji w partii tub. W późniejszym okresie było wiele kontrowersji odnośnie transpozycji tych instrumentów. Wagner wolał, żeby tuba tenorowa była zapisywana in E, basowa in B. Natomiast kopista Wagnera a zarazem waltornista Hans Richter wolał układ in B dla tenorowej i in F dla basowej. W listopadzie 1874 roku zostały zamówione i wyprodukowane pierwsze tuby wagnerowskie. Stworzył je monachijski konstruktor Georg Ottensteiner, wykształcony w Paryżu. Budował on instrumenty na podstawie teorii i projektów Saxa.

tuba B	tuba F	tuba F/B
firmy Engelberg Schmid

Pierwszy raz zabrzmiały tuby 1 marca 1875 roku. Pierwszymi tubistami byli: Alois Schantl, Michael Pichler, Franz Nittmann i Wilhelm Kleineck. Wagner czekał aż 22 lata na urzeczywistnienie swojego pomysłu o nowym brzmieniu. W 1876 roku na premierowym wykonaniu Pierścienia Nibelunga na tubach wagnerowskich zagrali: Theodor Methfessel, Ernst Schmidt, Richard Dechandt i Karl Mullich. W 1877 roku manufaktura Moritza dostarczyła nowy komplet tub. Producent nazwał je Horn Tubas. Wcześniej instrumenty te nazywane były także Ring-Tuben, Nibelungen-Tuben, Bayreuth-Tuben⁴. W 1890 roku swoje tuby zaprezentowała firma Alexander. Projekt okazał się najbardziej udany i przez długie lata wykorzystywano jedynie tuby właśnie tej firmy. Zapoczątkowało to masowe produkcje tub przez inne manufaktury i przyczyniło się do traktowania tuby wagnerowskiej jako standardowego instrumentu orkiestry symfonicznej. W latach dwudziestych XX w. produkcję tych instrumentów prowadziły już takie firmy jak: Alexander (Mainz), Eschenbach (Drezno), Knopf (Markneukirchen), Kruspe (Erfurt), C.W. Moritz (Berlin), Pierieng (Adorf), Schmidt (Berlin – Weimar)⁵.

Łukasz Łacny

artykuł jest częścią pracy magisterskiej
Historia powstania, budowa oraz zastosowanie
tuby wagnerowskiej w twórczości symfonicznej
wybranych kompozytorów